Vị Sáng tổ khai sinh ra môn phái Vovinam Việt Võ Đạo trứ danh với dáng người dong dỏng cao, hùng vĩ, mắt sáng quắc một đức tin mãnh liệt, lối nhìn thẳng, sắc và sâu thăm thẳm, trán rộng, cằm nở. nét mặt trầm mặc, cương nghị, tiếng nói uy nghiêm, hòa ấm, thân mật, nụ cười cởi mở, tấm lòng khoan dung, độ lượng. Ðó là những nét độc đáo của một nhân dáng siêu phàm – một bật thầy tôn quý, một đấng sinh thành của một Môn Phái Võ Ðạo, với sứ vụ duy trì, bảo vệ và phát triển truyền thống võ học hào hùng, bất khuất của dân tộc Việt. Một người tiền phong đầy khai phá tính và sáng tạo tính trong cuộc chinh phục vĩ đại nhất của thế kỷ: Vượt thắng sự hèn yếu của thể chất và tinh thần con người trước mọi trường hợp và hoàn cảnh. Nhân cách siêu phàm đó chính là hình ảnh bất diệt của Cố Võ Sư Nguyễn Lộc – vị Sáng Tổ của môn phái võ thuật Vovinam Việt Võ Đạo.

Võ sư Sáng Tổ Nguyễn Lộc sinh ngày 8 tháng 4 năm Nhâm Tý (1912) tại làng Hữu Bằng, huyện Thạch Thất, tỉnh Sơn Tây (nay là ngoại thành Hà Nội). Ông lớn lên trong thảm cảnh mất nước, giữa lúc các tư trào cách mạng và phóng đảng đang bành trướng trên đất nước. Một bên, các nhà chí sĩ cách mạng âm thầm vận động, cổ súy tinh thần yêu nước trong quốc dân để thúc đẩy thanh niên vào đường cách mạng. Một bên, bọn thực dân thống trị dùng mọi thủ đoạn ru ngủ quần chúng, đem lợi danh ra mua chuộc, ngụy trang bằng cái võ tự do, phóng khoáng của văn hoá Âu Tây, để huyễn hoặc, ru ngủ thanh niên, biến họ thành đạo quân tiền phong của phong trào xa hoa, phóng đảng và trụy lạc, khiến các nhà ái quốc khó có đất mà gieo mầm cách mạng, chống đối chánh quyền thống trị.

Giác ngộ, vượt ra khỏi 2 xu hướng trên, ông đã đảo và lên án gắt gao dã tâm của thực dân thống trị. Không phủ nhận nguyên lý cách mạng, song ông quan niệm muốn đưa cuộc cách mạng Dân Tộc đến chổ thành tựu, cần gây cho thanh niên một ý thức cách mạng, một tinh thần quật cường, một nghị lực quả cảm song song với một thân thể đanh thép, vững chắc, sức lực mạnh mẽ dẻo dai, có đầy đủ khả năng tự vệ.

Làm cách mạng để tiến tới thành công là một điều rất khó, song bảo vệ thành qủa cách mạng để bước sang giai đoạn kiến thiết lại là điều khó hơn. Võ sư Sáng tổ Nguyễn Lộc muốn nung đúc để cống hiến cho đất nước những người con yêu có đầy đủ năng lực và ý chí tất thắng. Với quan niệm đó, ông chú trọng hướng dẫn thanh niên về mặt Cách Mạng Tâm Thân chớ không phải là hướng dẫn họ hoạt động cách mạng như các đoàn thể cách mạng đề xướng.

Mang hoài bảo lớn lao ấy, nên ngoài việc trau dồi học vấn và đạo đức, ông còn nổ lực sưu tầm, học hỏi, luyện tập hầu hết các môn võ thuật và ông nhận thấy, môn võ nào cũng có những ưu điểm của nó. Song nếu chỉ đem phổ biến một phương pháp nào thôi, đối với thể tạng mảnh khảnh, nhỏ bé của ngưới Việt thì khó mà đạt được kết qủa như ý. Hơn nữa, trong mọi cuộc chiến đấu vấn đề tinh thần và danh dự vẫn là 2 yếu tố quan trọng để quyết định sự thành bại. Bởi vậy, ngoài phần võ thuật và tinh thần võ đạo ông còn muốn ràng buộc các môn đệ sau này của ông vào danh dự của Tổ quốc, nghĩa là thanh niên Việt Nam phải có phương pháp tự vệ mang danh dân tộc Việt Nam, tiêu biểu cho tinh thần tự chủ bất khuất của tiền nhân để khi chiến đấu phát huy được cái hùng khí, quyết đem vinh quang về cho Tổ Quốc cho Môn Phái.

Một môn sinh Vovinam với tư cách cá nhân có thể rất hiền lành, nhã nhặn, song khi bắt buộc mang danh nghĩa dân tộc và môn phái chiến đấu với ai thì chỉ có thể hoặc chiến thắng vinh quang hoặc chết vẽ vang chứ không chịu làm nhục Quốc Thể và tổn thương danh dự môn phái. Với luận cứ đó, ông đã lấy môn vật và võ cổ truyền Việt Nam làm nồng cốt, khai thác mọi tinh hoa võ thuật đã có trên thế giới để sáng tạo thành môn phái riêng đạt tên là VOVINAM. Cuộc nghiên cứu hoàn tất. Ông bí mật đem Vovinam ra huấn luyện cho một số thân hữu cùng lứa tuổi vào năm 1938.

Ngót một năm sau, mùa Thu 1939, ông đem lớp võ sinh đầu tiên công khai ra mằt dân chúng tại nhà hát lớn Hà Nội. Cuộc biểu diẽn thành công rực rỡ, nên bác sĩ Ðặng Vũ Hỹ Trưởng Hội Thân Hữu Thể Dục Thể Thao đương thời mời ông cộng tác. Tổ chức những lớp dạy võ công khai cho thanh niên Hà Nội. Nhận lời mời, vị Sáng tổ Vovinam Việt Võ Đạo khai giảng lớp võ công khai đầu tiên vào mùa xuân 1940 tại trường sư phạm (Ecolé Normal) Hà Nội. Sau đó nhiều lớp võ liên tiếp được mở ra. Môn sinh Vovinam  thới đó rất tiến bộ nhờ phương pháp huấn luyện tinh vi và khoa học, nhớ tinh thần đạo đức dân tộc sáng chói của môn phái và nhất là nhờ ảnh hưởng trực tiếp cái gương uy vũ bất năng khuất của Sáng tổ Nguyễn Lộc.

Mùa thu 1940, trong buổi biểu diễn võ thuật do hội Thân Hữu Thể dục Thể Thao tổ chức, có một viên chức Pháp là Ducoroy chủ toạ. Vì Ducoroy tượng trưng cho thực dân thống trị ngồi trên khán đài nên ông Nguyễn Lộc không cho môn sinh nghiêm lễ ngoài sân như thường lệ mà lại dẫn vào hậu trường nghiêng mình làm lễ trước bàn thờ Tổ Quốc. Rồi giữa cuộc biểu diễn, vị Hội Trưởng mời ông Nguyễn Lộc lên khán đài để Ducoroy gắn tặng huy chương. Nhưng khi rời khán đài ông điềm nhiên gỡ tấm huy chương bỏ vào túi, tiếp tục điều khiển cuộc biểu diễn. Tất cả các hành động kể trên không những làm bẽ mặt chức quyền hành chánh bảo hộ, mà còn gây xúc động tâm lý sâu xa về ý thức Quốc Gia trong giới thanh niên, nhất là môn sinh Vovinam.

Từ đó Vovinam luôn luôn châm ngòi cho phong trào công khai chống Pháp trong quãng đại quần chúng. Tới đây thiết tưởng cũng nên nêu rõ quan điểm của Vovinam trong thời đó cũng như trong hiện tại và tương lai. Môn phái Vovinam không phải là một đoàn thể chính trị, nên không hoạt động chính trị. Tuy nhiên môn phái Vovinam không xâm phạm tới quyền công dân của các môn sinh nên cũng không ngăn cấm các môn sinh làm chánh trị với tư cách công dân của họ.

Mặc dầu mục đích của môn phái Vovinam nhằm xây dựng con người trên căn bản võ thuật và tinh thần võ đạo chứ không phải hoạt động chính trị và công tác xã hội. Nhưng khi thời cuộc nước nhà đòi hỏi môn phái Vovinam sẵn sàng tiếp tay với chính quyền hoặc các đoàn thể ái quốc để thực hiện công cuộc cứu quốc và cứu tế xã hội, với tinh thần vị tha vô diều kiện. Tuy nhiên, sự tiếp tay này nếu có không có nghĩa Môn Phái Vovinam Việt Võ Đạo đã phục vụ cho cá nhân hay tập thể nào mà chỉ là phục vụ dân tộc trong công cuộc ích quốc lợi dân, rồi sau đó lại trở về với mục đích quảng bá võ thuật và tinh thần võ đạo của môn phái.

Chính vì quan điểm trên, Ông Nguyễn Lộc nhận lời cộng tác với chính phủ Trần Trọng Kim, cũng như không ngăn cấm môn đệ tham gia hoạt động chính trị ái quốc với tư cách công dân. VOVINAM đã cộng tác với các đoàn thể ái quốc tổ chức các ngày Quốc Lễ: Giổ tổ Hùng Vương, kỷ niệm Hai Bà Trưng, các công cuộc cứu tế xã hội trong chương trình cứu trợ nạn đói, triệt hạ tượng đồng tại các vườn hoa Paul Bert, Canh Nông v. v… tại Hà Nội. đồng thời rất nhiều lớp võ tự vệ được mỡ ra ở trường Sư Phạm, Trường Bưởi, Việt Nam Học Xá, sân tập Ấu Trỉ Viên, Bãi Septo, Bãi Nhà Ðèn v.v… Ngoài ra, 2 đoàn đặc biệt được thành lập: Ðoàn Võ Sĩ Cảm Tử gồm các thanh niên võ sinh có sức vóc vạm vỡ hăng say hoạt động. Ðoàn Anh Hùng Ngày Mai gồm các võ sinh thiếu niên dưới 18 tuổi. Cùng lúc đó một lớp võ đại chúng chuyên luyện cách sử dụng gậy và mã tấu được mở ra tại Việt Nam Học Xá, thu hút hàng chục ngàn học viên để gây dúc tự tin và tinh thần Võ Ðạo trong quảng đại quần chúng.

Sự hâm mộ Vovinam trong quần chúng thời đó bộc lộ bằng những khẩu hiệu: không học Vovinam không phải là người yêu nước. Tinh thần ái quốc và tiềm lực dân tộc được khơi động vù bộc lộ. Tháng 4 – 1945 từng đợt võ sư được tung đi khắp toàn quốc để quảng bá môn phái Vovinam và giúp cho thanh niên có một lợi khí chống xăm lăng hữu hiệu. Ngày 19 – 12 – 1946 cuộc kháng chiến toàn quốc bùng nổ môn đồ Vovinam đã tham gia cuộc kháng chiến của dân tộc chống thực dân Pháp với lòng hăng say của người công dân yêu nước chớ ít quan tâm tới khuynh hướng chính trị. Do đó, rất nhiều môn đồ Vovinam đã oanh liệt đền nợ nước và một số trở thành những cấp chỉ huy nổi tiếng trong những ngày đầu kháng chiến của dân tộc.

Trên bước đường tản cư, riêng về phương diện võ thuật. Ông cùng môn đệ đã mở ra những lớp huấn luyện cho mọi tầng lớp quân – dân chính như: Lớp võ cho thanh niên toàn huyện Thạch Thất, lớp sĩ quan trường quân chính Trần Quốc Tuấn, các lớp dân quân, du kích, lớp võ cho Ðại và Trung đội trưởng ở Chuế Lưu, ở trại thanh Hương, Ðan Hà, Ðan Phú v.v… Sau chán cảnh núi rừng, và càng ngày hiểu rõ bộ mặt của cộng Sản. Ông cùng môn đệ xuôi Phát Diệm. do lời mời của Trần Thiện, tổng chỉ huy bộ đội Thiên Chúa Giáo, ông cử môn đệ huấn luyện võ thuật cho bộ đội Nhà Chung và thanh niên Phát Diệm. Tháng 8 năm 1948 qua đường Phát Diệm Ông hồi cư Hà Nội tái mở những lớp võ cho thanh niên để gây dựng lại phong trào học Vovinam. Kiến thiết lại đời sống xã hội, khơi lại lòng tin yêu của thanh niên trong việc tu dưỡng tinh thần, rèn luyện thể xác.

Năm 1951, cộng tác với một số nhân sĩ. Ông thành lập Việt Nam Võ Sĩ Ðoàn và gây lại phong trào học Vovinam khá sôi nổi bằng những lớp võ đại chúng tại sân trường Hàng Than, Hà Nội. Tháng 7 năm 1954, cùng một số sõ sư môn đệ tâm huyết ông di cư vào Nam mở trường dạy võ tại đường Thủ Khoa Huân Sài Gòn. Ông còn cử các võ sư môn đệ phụ trách huấn luyện võ thuật cho Hiến Binh Quốc Gia tại Sài Gòn, Trung Tâm Huấn Luyện Hiến Binh Quốc Gia Thủ Ðức, các lớp võ cho Công Binh.

Võ sư Sáng tổ Nguyễn Lộc mất ngày 4 tháng 4 năm Canh Tý 1960 tại Sài Gòn và an táng tại nghĩa địa Ðô Thành đường Mạc Ðỉnh Chi Sài Gòn, sau khi trao quyền Chưởng Môn cho người môn đệ trưởng tràng – võ sư Lê Sáng. Hiện tại, di cốt của Cố Võ sư Sáng tổ Nguyễn Lộc được lưu giữ tại Tổ Đường môn phái, số 31 Sư Vạn Hạnh, Q.10, TPHCM.

Suốt cuộc sống, tận tụy hy sinh xây dựng nền võ đạo Dân Tộc. Ông đã để lại cho chúng ta và hậu thế một sự nghiệp phi thường. Hàng năm những môn đệ kế nghiệp từ bốn phương hướng về ngày giổ Ông, bậc Thầy của nền võ đạo Dân Tộc: Ðốt nén hương Tưởng Niệm, đặt tay thép lên tim từ ái, cùng cúi đầu, thầm nhắc nhở để dâng hiến năng lực và tâm huyết cho tương lai cho đại nghĩa.

Lời dạy trước khi ra đi của Cố Võ sư Sáng tổ Nguyễn Lộc:

Ta đã cạn nước mắt, mất tiếng cười vì cuộc đời, nhưng ta đã được quay về với linh hồn trắng trong, nhân hậu của người thực người.

Nhưng ta đã vượt khởi lên trên những tối tâm, tội lỗi của người chẳng người.

Bao đớn đau tan hồn, nát xác người đã gieo ở ta, ta đã gặt hái những bông hoa cao đẹp nhất ở sự thương yêu và tha thứ vô bờ.

Bài hát Đời trai tráng của cố Võ sư Sáng tổ Nguyễn Lộc:

Đời trai tráng như thân tùng,

Trong gió sương, không chút gì yếu lòng.

Đời trai trang bao nguồn sống,

Mang sức tài đọ cùng núi sông…”